Karin Wolfs
Nadat in 2018 absurditeit de norm leek te zijn geworden, werd in 2019 de chaos omarmd door het gezichtsbepalende Joker. In een jaar van activisme en protest draaiden in de bioscopen films over profiteurs en klokkenluiders. De eerste post-#MeToo-films zagen het licht, deepfake ging mainstream en het horrorseizoen begon vroeg.
Het stond te lezen op een handgeschreven kartonnetje, vastgehouden door een anonieme arm die uit een menigte stak: ‘Wij zijn allemaal clowns.’ Een solidariteitsverklaring met Arthur, de getroebleerde hoofdpersoon uit Joker, de veelbesproken Gouden Leeuw-winnaar van Venetië die in veel opzichten de tijdgeest ving. De Groene Amsterdammer beschreef hoe in deze door Todd Phillips geregisseerde karakterstudie sociale en politieke corruptie tot waanzin bij gewone mensen leidt: ‘De rijken hebben het voor het zeggen, misdaad tiert welig, de openbare ruimte is verloederd, een sociaal vangnet is er niet. Niet alleen Arthur heeft het moeilijk, iedereen is getraumatiseerd. Uit de ellende ontstaat absurdisme en chaos, die bij gebrek aan orde of een zinnige uitweg opstand en geweld voortbrengt.’
In Cannes won Parasite van de Koreaanse filmmaker Bong Joon Ho de Gouden Palm, een gitzwarte komedie over een arm gezin dat het parasiteren van een rijk gezin om te kunnen overleven tot kunst heeft verheven. In een interview met NRC Handelsblad waarschuwde Bong dat ‘groeiende ongelijkheid rancune kweekt die kan exploderen’.
‘Kijk naar de laatste keer dat we één waren’, lonkte de trailer van de documentaire Apollo 11, over de wereldwijd gevolgde televisie-uitzending van de gang naar de maan, 50 jaar geleden. In Nederland (maar ook daarbuiten) was er – net als in Joker – opvallend veel protest, met sociale media als mobilisator. In Soedan leidde het tot de afzetting van een dictator, in Hongkong werd tegen het verlies van vrijheden onder Chinees regime geprotesteerd, in Irak kwamen jonge werklozen in opstand, in Libanon en Chili ging men de straat op tegen groeiende ongelijkheid en stijgende kosten voor levensonderhoud. In Nederland staakten leraren en verpleegkundigen, trokken boeren en bouwers naar het Haagse Malieveld en wereldwijd waren er klimaatprotesten. Zelfs de onverwoestbaar optimistische Legobouwer Emmet uit The Lego Movie 2: The Second Part zag zich genoodzaakt in het post-apocalyptische Brigsburg te stoppen met doen of alles echt super is. Er stond een nieuwe generatie op die zich niet langer met een kluitje in het riet laat sturen en daadkracht eist.
Parasieten
Parasites was niet de enige film dit jaar die ging over het uitzuigen van de één door de ander. Het was een veelvuldig terugkerend thema. In Cannes ging Sorry We Missed You van Ken Loach in première, over kleine zelfstandige pakketbezorgers die met behulp van wurgcontracten worden uitgeknepen. In de bioscoop draaide Ayka, over een door criminele schuldeisers opgejaagde illegale immigrante in Moskou. In het op ware gebeurtenissen gebaseerde Hustlers werden inwisselbare nachtclubdanseressen zo goed in het uitknijpen van hun Wallstreet-klanten, dat ze opklommen tot financieel directeur van hun eigen bedrijf. Dat bracht hoofdfiguur Ramona (Jennifer Lopez) tot de slotconclusie dat iedereen hosselt: “Dit hele land is een stripclub. Je hebt mensen die het geld opgooien en mensen die het dansje doen.” In An Elephant Sitting Still weigerde een olifant nog langer dat dansje te vertonen in het circus van alledag. In witwaskomedie The Fall of the American Empire draaide een als pakjesbezorger werkende filosoof de rollen om door een zak crimineel geld te laten witwassen voor de minder bedeelden. In Judy maakte producent Louis B. Mayer ‘zijn’ kindster Judy Garland klip en klaar dat ze zijn uitvinding was: “We zien je graag loyaal.”
Loyaal was ook de hoofdrolspeler uit The Irishman, waarin Scorsese liet zien hoe de maffia onder de oppervlakte de Amerikaanse samenleving bestiert. In The Favourite, winnaar van acht European Film Awards, was het eten of gegeten worden, net als in Ash is Purest White, La terra dell’abbastanza en Piranhas: allen over maffiapraktijken. You Were Never Really Here ging over een redder van kinderen uit de seksindustrie. In de voor een Oscar genomineerde, op IDFA vertoonde hybride documentaire Honeyland werd de delicate harmonie tussen een wilde bijenhoudster en de natuur verstoord door de egocentrische, op exploitatie gerichte houding van haar nieuwe buren. In Cannes Grand Prix-winnaar Atlantique, het lange-speelfilmdebuut van de Frans-Senegalese regisseur en actrice Mati Diop, kwamen de geesten van verdronken economische vluchtelingen verhaal halen bij hun uitbuiters.
Klokkenluiders
“Als er klokkenluiders nodig zijn om alarm te slaan, betekent dit dat de checks and balances van de democratie hebben gefaald. En dat ernstige instabiliteit om de hoek wacht.” Aldus het door Meryl Streep uitgesproken slotakkoord van de Netflixfilm The Laundromat van Steven Soderbergh, over de advocatenfirma die 300.000 bedrijven belasting hielp ontwijken en de bron was van de Panama Papers. Het bewerkte scenario was van Scott Z. Burns, wiens regiedebuut The Report rond dezelfde tijd uitkwam. Dat ging over de lange weg die een onderzoeker moest afleggen voor hij een rapport over CIA-martelpraktijken gepubliceerd kreeg.
In het eveneens waargebeurde drama Official Secrets gaat het over klokkenluider Katharine Gun (Keira Knightley), een medewerker van een Britse inlichtingendienst die een memo lekte waaruit bleek dat de VS en Groot-Brittannië leden van de VN Veiligheidsraad wilden bespioneren en chanteren. Op IDFA draaide XY Chelsea, een portret van de eveneens als landverraadster beschouwde klokkenluider Chelsea Manning, die door het lekken van video-opnamen aantoonde dat bij zogenaamde ‘precisiebombardementen’ boven Bagdad opzettelijk burgers en journalisten werden gedood.
De op tv uitgezonden VPRO-documentaire Never Whistle Alone schetste een patroon in hoe er met klokkenluiders wordt omgegaan aan de hand van zeven Italiaanse gevallen. Wie misstanden aankaart wordt geïntimideerd, geïsoleerd, overgeplaatst en zwart gemaakt, tot hij de publiciteit zoekt, steun krijgt van medestanders en op een dag door de rechter in het gelijk wordt gesteld. Hoe actueel dit alles ook in Nederland is bleek uit publicaties van NRC Handelsblad in 2019 rond een klokkenluidster over racisme, seksisme en machtsmisbruik bij de Haagse politie die werd overgeplaatst en een onderzoekster bij het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatie Centrum van Justitie, die maandenlang door dat ministerie werd afgeluisterd nadat ze meldde hoe er met onderzoeksresultaten werd gerommeld.
Van deepfake tot flop
Nieuwe hoogstandjes van door de computer bewerkte acteurs zagen we dit jaar in The Irishman, waarin Robert De Niro, Al Pacino en Joe Pesci met hulp van digitale effecten jongere versies van zichzelf speelden. In Gemini Man werd geheim agent Will Smith opgejaagd door zijn jongere, gekloonde zelf. In de IDFA DocLab-competitie ging een Special Jury Award naar In Event of Moon Disaster, dat de mogelijke mislukking van de maanlanding in 1969 als uitgangspunt nam om te laten zien hoe je met deepfake-technologie een alternatieve werkelijkheid kunt scheppen.
Na apps die je selfie perfectioneren, omvormen tot dier of lid van het andere geslacht, je jongere of oudere zelf tonen, ging deepfake dit jaar mainstream. Deepfakes zijn realistisch lijkende fake video’s en audio, waarmee je iemand woorden in de mond kunt leggen of een gezicht kunt vervangen voor een ander. Zoals The Observer vaststelde, werd door Hollywood al jaren toegepaste technologie gedemocratiseerd en in handen gegeven van iedereen die de app downloadt. En dus zagen we online Nicolas Cage opduiken in een schier oneindige lijst films waarin hij nooit speelde, legde het Jeugdjournaal in een mediawijsheidfilmpje premier Rutte woorden in de mond en werd op het Nederlands Film Festival een reclamecampagne vertoond waarvoor Dali uit het dodenrijk was teruggeroepen. Over de wenselijkheid daarvan en het portretrecht van de doden werd daarbij opmerkelijk genoeg geen woord besteed. Een plan om James Dean digitaal uit de dood te laten herrijzen voor een nieuwe film – overigens met toestemming van zijn familie – werd door velen bij voorbaat tot een smakeloze onderneming bestempeld.
De porno-industrie verheugde zich ondertussen in de populariteit van seksscènes voorzien van gezichten van beroemde actrices. In de toekomst maakt deepfake het makkelijk om films in alle talen van de wereld na te synchroniseren met perfect meebewegende monden, ook al spreken de acteurs de talen niet. Tegelijkertijd liegen de potentiële gevaren er niet om: gefakete oorlogsverklaringen van wereldleiders of reputatieschade door gefakete filmpjes. Speaker of the House Nancy Pelosi ondervond dat in mei al aan den lijve door een gemanipuleerde video van een publiek optreden van haar, waarin ze – door die manipulatie – een beschonken indruk maakte. Experts waarschuwen voor de rol van deepfakes bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2020. Dat niet alles wat technisch mogelijk is ook zomaar door het publiek wordt getolereerd, bleek overigens uit de deepfake katmens-hybriden in de verfilming van musicalklassieker Cats, die vooral ‘eng’ werden gevonden, met een flinke flop tot gevolg.
Horrorseizoen begint vroeg
De filmseizoenen beginnen steeds meer door elkaar te lopen. Waar de horrorhausse zich traditioneel rond Halloween concentreert, begon het dit jaar opvallend vroeg, met vele sterke titels. Veelal over het beest in de mens, vaak eerder zwartkomisch dan grimmig van toon. Eind januari arriveerden de bad lsd-trip Climax van Gaspar Noe en Lars von Triers The House that Jack Built, in maart gevolgd door Us, waarin een schaduwgezin jacht maakt op een identiek Afro-Amerikaans gezin. In mei opende The Dead Don’t Die van Jim Jarmusch het Cannes filmfestival, met ‘This is going to end badly’ als omineuze onliner en running gag die niet alleen sloeg op de voorspelbaarheid van het genre zelf, alsook op de algehele toestand van de aardkloot. Daarin werd de orde der dingen op zijn kop gezet door diepe grondstoffenboringen ter exploitatie van de Noordpool: ‘Heel goed voor de werkgelegenheid.’
Ook in Cannes te zien waren horrorkomedie Deerskin (Le daim) van Quentin Dupieux, over een man die er op los moordt om het unieke imago van zijn hertenlederen westernjasje gestand te doen, en Once Upon a Time… in Hollywood, waarin Quentin Tarantino meedogenloos met de hippiecultuur afrekent in een gory slotgevecht.
Ook in de zomer verschenen het nihilistische Der Goldene Handschuh van Fatih Akin over het marginale bestaan van de Duitse seriemoordenaar Fritz Honka. In juli gevolgd door Midsommar, een in Zweden gesitueerde horrorkomedie die boreale rituelen belachelijk maakt, met een zwarte Amerikaanse student die inheemse witten bestudeert. In oktober kwam Bumperkleef van Lodewijk Crijns uit, met horroreffecten bij daglicht, over een vader met haast die zich op de weg misdraagt tegenover een psychopaat in een wit busje. De Kring van Nederlandse Filmjournalisten verkoos hem tot beste Nederlandse film van het jaar.
Marty vs Marvel: remake of risico?
Eind augustus kraakt vijfvoudige Oscarwinnaar Alejandro González Iñárritu al een noot over de invloed van streaming-platforms als Netflix op de filmcultuur. “Alles moet duidelijk zijn, wereldwijd begrijpelijk, als een Coca-Cola-commercial”, zei hij tijdens een masterclass op het Sarajevo Film Festival. Begin oktober 2019 verschijnt een oeuvre-interview met Martin ‘Marty’ Scorsese in het Britse filmmagazine Empire, waarin hij Marvels superheldenfilms oninteressant zegt te vinden, omdat ze meer met pretparken dan cinema te maken hebben. De uitspraak kwam Scorsese op een storm aan reacties te staan van zowel Marvelregisseurs als acteurs en fans. Maar hij kreeg bijval van Francis Ford Coppola, die vond dat Scorsese zich nog netjes had uitgedrukt over wat in feite remakes zijn van steeds dezelfde film. Begin november reageert Scorsese op alle commotie met een opiniestuk in The New York Times, waarin hij zijn eerdere uitspraak uitgebreid toelicht en schetst hoe de filmindustrie sluipenderwijs elk risico is gaan mijden.
Vlak voor Kerst krijgt Scorsese ook nog bijval van Joker-regisseur Todd Phillips in een door The Hollywood Reporter georganiseerd rondetafelgesprek, waarbij Phillips uitweidt over de moeite die het kostte om het bejubelde Joker gemaakt te krijgen. “Het was een worsteling, wat gek klinkt omdat het deel uitmaakt van de superheldenwereld, maar eigenlijk niet zo’n soort film is. We spraken een jaar lang met Warner Bros, en ik zag e-mails voorbijkomen, letterlijk, waarin werd gezegd: ‘Realiseert hij zich dat we Joker-pyjama’s in warenhuizen verkopen?’ Ik zeg: ‘Kwamen films niet eerst en pyjama’s later? Dicteren pyjama’s de films?” Scorsese tot slot: “Wat het ook is dat je verkoopt over de ruggen van films, je kunt daar je beslissingen niet op baseren.”
Eerste post-#MeToo-films
Nadat eind 2017 wereldwijd de discussie losbarstte over seksueel overschrijdend gedrag, verschenen dit jaar de eerste films en series over vrouwen in de media die daarop reflecteerden. De documentaire Untouchable liet actrices en voormalige medewerkers van filmproducent Harvey Weinstein aan het woord over zijn wegens succes getolereerde wangedrag, machtsmisbruik en de daarmee gepaard gaande zwijgcultuur. In de HBO-documentaire Leaving Neverland werd Michael Jackson postuum voor kindermisbruik aangeklaagd: ook daarbij werd destijds weggekeken omdat het een populaire, succesvolle figuur betrof. In thriller Nina Wu verloor een actrice haar grip op de werkelijkheid in een schizofrene filmwereld waarin glamour en machtsmisbruik hand in hand gaan.
Apple TV+-serie The Morning Show vertoonde opvallende gelijkenissen met de door #MeToo aangedreven val van nieuwspresentator Matt Lauer bij NBC’s Today Show en in de VS verscheen vlak voor de jaarwisseling Bombshell, over de drie vrouwen die al voor #MeToo Fox News-topman Roger Ailes ten val brachten vanwege seksueel wangedrag. Het Israëlische #MeToo-drama Working Woman ging ook over een vrouw die werd lastiggevallen door haar baas.
Begin maart kondigde het Tribeca Filmfestival trots haar eerste drie gendergelijke competitieprogramma’s aan. Berlijn haalde een historisch record met iets meer dan 40% vrouwelijke regisseurs in de hoofdcompetitie en een ‘gendergebalanceerde’ jury onder leiding van de Franse actrice Juliette Binoche. Venetië hield vast aan ‘kwaliteit boven gender’ en selecteerde slechts twee vrouwelijke regisseurs voor de competitie van 21 titels. Daarin was ook plek voor Roman Polanski’s J’accuse, een waargebeurd verhaal over een 19e-eeuwse Franse legerofficier die door antisemitisme onterecht van hoogverraad wordt beschuldigd en verbannen. De selectie van de door #MeToo opnieuw in opspraak geraakte Polanski zorgde voor ophef en verleidde juryvoorzitter Lucrecia Martel vooraf tot de opmerking dat ze niet voor hem zou applaudisseren. Dat de jury het onderscheid tussen de maker en diens werk desalniettemin respecteerde, bleek toen J’accuse de Zilveren Leeuw kreeg en de Fipresci-prijs van de internationale filmkritiek.
In de VS liep het anders. Daar zijn zowel Woody Allens naam als werk sinds #MeToo dermate besmet dat zijn vijftigste film, de romcom A Rainy Day In New York, er niet werd uitgebracht. In Berlijn beantwoordde Casey Affleck, ook in opspraak geraakt door #MeToo, lastige vragen over het door hem geregisseerde post-apocalyptische drama Light of My Life, over een vader die zijn tienerdochter moet zien te beschermen in een misogyne wereld.
Oscars inclusief
Nadat de ingehuurde Afro-Amerikaanse gastheer in opspraak raakte over homofobe grapjes die hij bijna tien jaar geleden op Twitter had gepost, deden de Oscars het zonder presentator tijdens een avond die – nadat de Academy eerder bekritiseerd werd als bolwerk van witte, oude mannen – één grote demonstratie werd van inclusiviteit. Alhoewel in de belangrijkste categorieën (beste film en regie) weer louter mannen waren genomineerd en de belangrijkste Oscar als hoogtepunt van de avond naar het omstreden Green Book ging (boven onder meer BlackKklansman, Black Panther en Roma). Deze roadmovie over een zwarte, intellectuele homoseksuele pianist die in 1962 een witte, volkse uitsmijter als chauffeur inhuurt voor een tournee door het dan nog gesegregeerde Zuiden van de VS, kreeg de Oscar voor beste film en beste originele scenario. Critici vonden de door witte, oude mannen geschreven en geregisseerde feelgoodfilm over racisme, met de witte in de clichématige hoofdrol als ‘witte redder’ en de zwarte als vanouds in een bijrol, smakeloos. De Afro-Amerikaanse acteur Mahershala Ali, die de pianist speelde, won zijn tweede Oscar voor beste bijrol – na Moonlight twee jaar geleden.
De meeste Oscars, vier stuks, gingen naar Bohemian Rhapsody, de biopic over de gay Queen-frontman en Britse immigrantenzoon, zanger Freddy Mercury. Hoofdrolspeler Rami Malek won de Oscar voor beste mannelijke hoofdrol en herinnerde het publiek eraan dat ook hij een zoon van immigranten is. Netflix-productie Roma, over klassenverschillen, van de Mexicaan Alfonso Cuarón was de derde grote winnaar, met drie Oscars voor beste buitenlandse film, regie en camerawerk. Spike Lee kreeg zijn eerste Oscar als een van de vier scenaristen voor de bewerking van het door hem geregisseerde BlackKklansman, over een Afro-Amerikaanse politieman die infiltreert bij de Ku Klux Klan. Black Panther, de eerste Marvel-superheldenfilm met een hoofdzakelijk zwarte cast, won Oscars met Ruth E. Carter en Hannah Beachler als eerste Afro-Amerikaanse vrouwen voor respectievelijk kostuumontwerp en production design. De beste vrouwelijke bijrol ging naar de zwarte Regina King voor de James Baldwin-verfilming If Beale Street Could Talk van Barry Jenkins, over een zwarte man die wegens racisme onterecht in de gevangenis zit. Inclusief waren de Oscars ook in de zin dat deze editie een doorbraak betekende voor Netflix, nadat dat het voor tien Oscars genomineerde Roma ook in de bioscoop had uitgebracht.
Artistieke animatie voor volwassenen
Met maar liefst drie lange animatiefilms in Cannes was het een goed jaar voor animatie, en dan met name artistieke animatie voor volwassenen. J’ai perdu mon corps, over een hand op zoek naar zijn lichaam, won de hoofdprijs in zijprogramma Semaine de la Critique en zou later nog een Oscarnominatie voor beste animatiefilm in de wacht slepen. De andere twee draaiden in Un Certain Regard, de tweede competitie van het festival, te weten The Swallows of Kabul, een pastelkleurige parabel over vrijheid, oorlog en liefde in een onder het Talibanregime zuchtende stad, en De beroemde bereninvasie van Sicilië, een adaptatie naar een kinderboek van Dino Buzzati, geregisseerd door de Italiaanse tekenaar/animator Lorenzo Mattotti, dat ook door volwassenen werd gewaardeerd. In de bioscoop draaide het geanimeerde Another Day of Life, over de Poolse journalist Ryszard Kapuscinski die de bloedige onafhankelijkheidsoorlog in Angola versloeg. Die film won in 2018 de European Film Award voor beste geanimeerde speelfilm.
Daarnaast waren in de bioscoop nog meer artistieke animatiespeelfilms voor volwassenen te vinden: Ruben Brandt, Collector, over een kunsttherapeut die in zijn Freudiaanse koortsdromen wordt belaagd door personages uit dertien wereldberoemde schilderijen, Buñuel in the Labyrinth of the Turtles, een fantasierijke making-of van Buñuels in een doodarme bergstreek gefilmde Las Hurdes (1933), en Mind My Mind. Netflix kwam met de volwassen animatieserie Love, Death & Robots, terwijl Amazon Undone uitbracht, mede mogelijk gemaakt door de Nederlandse animator Hisko Hulsing, waarin een vrouw de dood van haar vader ongedaan probeert te maken. Het barokke anarcho-absurdistische Heinz! van Piet Kroon was de eerste primair op volwassenen gerichte animatiespeelfilm van eigen bodem sinds Als je begrijpt wat ik bedoel (1983) over Tom Poes en Ollie B. Bommel, dat destijds toch meer kinderen aansprak dan de volwassen fans van de literair geladen strip.
Disney: koning der leeuwen
In het voorjaar zag de internationale filmwereld een ‘major merger’ tot stand komen toen Disney 21st Century Fox opslokte, waarmee het een aandeel van 35% in de Amerikaanse bioscoopmarkt realiseerde. Met de overname hoopt Disney slagkracht te kweken om online de concurrentie met Netflix aan te kunnen. Hoezeer dat van belang is, bleek toen dit jaar in Cannes bekend werd gemaakt dat de opbrengsten uit video on demand (in Nederland) in 2018 voor het eerst de bioscoopinkomsten overstegen. Van de maar liefst 160 binnen- en buitenlandse aanbieders waar de Nederlandse filmliefhebber uit kon kiezen, domineert Neflix 68% van het Nederlandse vod-domein, op afstand gevolgd door Videoland met rond de 10% marktaandeel. Daar kan verandering in komen nu daar eind 2019 Disney+ en Apple TV+ als geduchte nieuwe concurrenten bijkwamen.
In de Nederlandse bioscopen domineerde Disney alvast, met vier van de bestbezochte films in de top vijf, aangevoerd door The Lion King, de koning der dieren die ‘niet wacht op restjes of neemt wat hij kan, maar geeft’. Op plek twee Avengers: Endgame, op plek vier Frozen 2 en Aladdin op vijf. Enkel Joker, op de derde plek, werd uitgebracht door een concurrent: in dit geval Warner.
De omloopsnelheid van films nam weer toe, met 492 titels in 2019, waar dat er tien jaar geleden nog 325 waren. Dat filmtheaters – met 8% goed voor de grootste groei in de branche – steeds commerciëler programmeren bleek uit het feit dat hun top 10, aangevoerd door Green Book en The Favourite, voor de helft uit Hollywoodfilms bestond. Best bezochte Nederlandse film was de tv-serie-spinoff Penoza: The Final Chapter, gevolgd door romcoms Verliefd op Cuba en F*ck de Liefde. Na de val van vorig jaar bleef het marktaandeel van de Nederlandse film dit jaar stabiel: met tien extra titels (76 in plaats van de 66 uit 2018) werd een half procentje groei geboekt, waarmee het totaal net onder de 12% uitkwam.
Na de consolidatie van 2018 nam het totale bioscoopbezoek in 2019 weer toe (met 6,5% tot 138 miljoen verkochte kaartjes), net als het aantal zalen (16 extra), terwijl het totaal aantal stoelen daalde door investeringen in luxere stoelen (sofa’s en 4DX) die meer ruimte innemen. De grootste marktpartij, Pathé, verstevigde haar positie met de overname van de Nederlandse vestigingen van de Belgische Euroscoopketen.
In Cannes en Venetië gingen weer geen Nederlandse speelfilms in première, maar in de kindersectie in Berlijn draaiden Mijn bijzonder rare week met Tess en de Amerikaanse productie Goldie van de Nederlandse regisseur Sam de Jong. Het Berlijnse Forum vertoonde Retrospekt van Esther Rots. De jonge Bosnisch-Nederlandse Ena Sendijarevi? won de tweede prijs, een speciale juryvermelding, in de Tiger Competitie van IFFR met Take Me Somewhere Nice. Winnaar bij de Gouden Kalveren was Dirty God van Sacha Polak, met drie beeldjes voor beste film, regie en muziek. Bij het Filmfonds vertrok in het najaar Doreen Boonekamp, met tien jaar de langstzittende directeur.
Overleden
Postuum verscheen dit jaar Varda par Agnès, waarin de eind maart overleden Belgisch-Franse filmmaakster Agnès Varda (90), ’grootmoeder van de Nouvelle Vague’, college geeft over haar twintig films omspannende oeuvre. IDFA opende met een eerbetoon aan de op 1 augustus overleden Amerikaanse direct cinema-pionier D.A. Pennebaker (94), befaamd om zijn verslag van Bob Dylans tour door Groot-Brittannië Don’t Look Back (1967), de gevolgde voorverkiezingscampagne van John F. Kennedy in Primary (1960) en het voor een Oscar genomineerde The War Room over de campagne van Clinton.
Half mei stierf de Amerikaanse zangeres en filmster Doris Day (97), in de jaren 50 en 60 wereldberoemd dankzij muzikale romcoms als Tea for Two en Young at Heart. De Zwitserse film- en theater-acteur Bruno Ganz (77) maakte internationaal naam dankzij drie Wim Wenders-films en het voor een Oscar genomineerde Der Untergang (2004) over de laatste dagen van Hitler. De Amerikaanse musicalregisseur Stanley Donen (94), oorspronkelijk danser en choreograaf, was beroemd om zijn innovatieve dansscènes, zoals in de musicalklassieker Singin’ in the Rain (1952) en On the Town (1949).
Viervoudig Oscarwinnaar en tienvoudig Grammy-winnaar André Previn (89) was de Duits-Amerikaanse arrangeur van klassieke musicals als Porgy and Bess (1959), Irma la Douce (1963) en My Fair Lady (1964). De Italiaanse opera-regisseur Franco Zeffirelli (96) maakte furore met epische operaproducties in Hollywood, waar hij onder meer The Taming of the Shrew (1967) verfilmde met Richard Burton en Elizabeth Taylor en Hamlet (1990) met Mel Gibson en Glenn Close.
De Nederlandse acteur Rutger Hauer (75) werd in eigen land onsterfelijk dankzij Verhoevens Floris, Turks Fruit, Soldaat van Oranje en Spetters, maar groeide uit tot een internationaal icoon dankzij zijn rol als voortvluchtige ‘replicant’ in dystopische scifi-klassieker Blade Runner (1982). Easy Rider (1969) was de film waar de Amerikaanse acteur Peter Fonda (79) het meest om zal worden herinnerd. Op 14 april overleed de Zweedse actrice Bibi Anderson (83) die werd ontdekt door regisseur Ingmar Bergman, in tien van zijn speelfilms en drie van zijn tv-films speelde, waaronder meesterwerken als Het zevende zegel (1957), Wilde aardbeien (1957) en Persona (1966). Het in Denemarken geboren Nouvelle Vague-icoon Anna Karina (79) werd in Parijs ontdekt door Jean-Luc Godard, speelde in acht van zijn films en was vijf jaar met hem getrouwd. De Britse acteur Albert Finney (82) speelde vele gedenkwaardige rollen, die hem vijf Oscarnominaties opleverden: voor zijn hoofdrollen in Tom Jones (1963), Murder on the Orient Express (1974), The Dresser (1983) en Under the Volcano (1984) en zijn bijrol in Erin Brockovich (2000).
In het voorjaar overleed de internationaal gelauwerde Nederlandse multimediakunstenaar, animatiefilmer, muzikant en ontwerper Rosto (50), wiens Jona/Tomberry (2005) in de Semaine de la Critique van Cannes tot beste korte film werd uitgeroepen. Regisseur Pieter Verhoeff (81) was verantwoordelijk voor de spraakmakende mockumentary Rudy Schokker huilt niet meer (1972), over een baby die als hij huilde het geluid van een straaljager maakte, gevolgd door zijn speelfilmdebuut Het teken van het beest (1980), Van geluk gesproken (1987) en kostuumdrama Nynke (2001). De Nederlandse filmwereld nam verder nog afscheid van de bevlogen editor en tweevoudig Gouden Kalf-winnaar Menno Boerema (61), regisseur/scenarist van De blanke slavin (1969) René Daalder (75), acteur Peer Mascini (78) en documentairemaker Hans Keller (82).
BEELD:
Joker
The Favourite
Once Upon a Time… in Hollywood
If Beale Street Could Talk
The Lion King
Varda par Agnès
Rutger Hauer in Blade Runner (in bijlage)
Top tien
In de jaarlijkse enquête kozen de lezers van de Volkskrant hun tien favoriete films:
1 Joker
2 Once Upon a Time in... Hollywood
3 The Favourite
4 Parasite
5 Green Book
6 The Irishman
7 Sorry We Missed You
8 Marriage Story
9 Portrait de la jeune fille en feu
10 Werk ohne Autor
De top 10 van beste films, gekozen door de Kring van Nederlandse filmcritici:
1 Parasite
2 Joker
3 Sorry We Missed You
4 Portrait de la jeune fille en feu
5 The Favourite
6 Marriage Story
7 The Irishman
8 Once Upon a Time… in Hollywood
9 Judy
10 And Then We Danced
Top 10 best bezochte films, uitgebracht in 2019, op basis van bezoekcijfers (1/1-31/12/2019)
1 The Lion King 3.077.040
2 Avengers: Endgame 1.205.898
3 Joker 1.156.869
4 Frozen 2 1.017.170
5 Aladdin 982.317
6 The Secret Life of Pets 2 703.890
7 Once Upon a Time... in Hollywood 643.595
8 Corgi 636.851
9 Spider-Man: Far From Home 632.631
10 Green Book 609.714
Top 10 best bezochte Nederlandse films, uitgebracht in 2019, op basis van bezoekcijfers (1/1-31/12/2019)
1 Penoza: The Final Chapter 404.698
2 Verliefd op Cuba 401.241
3 F*ck de liefde 346.834
4 Wat is dan liefde 259.555
5 Singel 39 196.238
6 Misfit 2 183.712
7 Brugklas – De tijd van mijn leven 174.860
8 Baantjer het begin 173.230
9 Mees Kees in de wolken 172.094
10 April, May en June 164.968