Leo Bankersen
Er heerst energie en optimisme in de Nederlandse animatiewereld. Vaandeldragers van het nieuwe elan in 2019 zijn Hisko Hulsings Undone, Heinz en Mind My Mind. Een stuk of twintig nieuwe Nederlandse plannen zijn in voorbereiding. Burny Bos: “Tussen nu en drie jaar verwacht ik een behoorlijke inhaalslag."
Terwijl er in 2019 veel zorgelijke geluiden klinken over de dip waarin de Nederlandse film lijkt te verkeren, is er één sector waar het juist een en al optimisme is. De Nederlandse animatiefilm. Daar bruist het van activiteit en slaan we ook internationaal onze vleugels uit. Neem alleen al het alom geprezen Undone, de Amazon Prime-serie waarvan de animatie in Nederlandse handen kwam. Wanneer we over een tijdje terugkijken zou het best kunnen dat we 2019 als het kanteljaar zien.
Uiteraard gebeurt zoiets niet van het ene moment op het andere. Maar net als veel anderen in de animatiesector noemt Ton Crone, voorzitter van Animatie Producenten Nederland (ApN) het in maart in Bordeaux gehouden Cartoon Movie als ijkpunt. Cartoon Movie is het voor de internationale animatiewereld niet te missen pitch-evenement voor lange animatiefilms. De plaats om plannen te promoten, contacten leggen en coproducenten, financiering en sales agents te zoeken.
Dit jaar stond daar de schijnwerper speciaal op Nederland, dat er een negental projecten presenteerde. Als kers op de taart werd Bruno Felix van Submarine onderscheiden als 'producent van het jaar'. Een echte opkikker, zo noemt zijn collega Michiel Snijders van il Luster het. Cartoon Movie heeft Nederland gezien en het wereldkundig gemaakt.
Er is inderdaad het nodige gaande. Het betrekkelijk nieuwe begrip 'Nederlandse animatie-industrie' zingt rond. Piet Kroon, regisseur, scenarist en deels storyboard-tekenaar van de eigenwijze animatiefeature Heinz naar de krantenstrips van Windig en De Jong, is zelf een levende illustratie van de veranderingen. Ooit debuteerde hij met opvallende korte animatiefilms als DaDA (1997) en T.R.A.N.S.I.T. (1998). Vervolgens vertrok hij naar de Verenigde Staten om mee te werken aan grote producties.
Nu keerde hij terug om het team van enkele tientallen animatoren van Heinz aan te voeren en zag dat er in Nederland op animatiegebied veel veranderd was. Hij vond een land met veel mogelijkheden, fris jong talent en een Filmfonds dat lange animatie actief ondersteunt. Dat beviel goed. "Ik heb in Amerika met veel plezier gewerkt, maar het is een heel conservatief soort filmmaken voor een heel breed publiek. Terwijl met animatie zoveel meer kan."
Steltlopende olifanten
Dat het Heinz niet echt lukte publiek te vinden doet weinig af aan de energie en het optimisme in de Nederlandse animatiewereld. Kenmerkend voor het nieuw elan is bijvoorbeeld dat BosBros, toonaangevend producent van jeugd- en familiefilms, met Heinz (en de serie Knofje) doelbewust zijn werkterrein uitbreidt naar lange animatiefilms en -series.
Veelbetekenend toeval dat gelijk met de première van Heinz de steltlopende olifanten van Buñuel in the Labyrinth of the Turtles over het Nederlandse bioscoopdoek marcheren. Oké, dat is in hoofdzaak een Spaanse productie, maar wel met een flink Nederlands animatie-aandeel, uitgevoerd door de stevig aan de weg timmerende animatie-studio van Submarine. Wanneer in december bekend wordt dat Buñuel (net als Heinz een animatie voor het volwassen publiek) is onderscheiden als beste Europese lange animatiefilm is dat ook een stuk Nederlandse trots.
Er valt in 2019 meer te noteren. De tand des tijds is de eerste geanimeerde telefilm. Het Nederlands Film Festival wijdt een seminar aan animatie. Goed nieuws is de start van het nieuwe animatiefestival Kaboom, als fusie van het tijdelijk gestaakte Holland Animation Film Festival en het animatiefestival KLIK!. Op Kaboom onder veel meer een mooie staalkaart van Nederlands kort werk bij elkaar gebracht in de episodenfilm Bouillabaisse. Eerder dat jaar zorgde Floor Adams al voor een verrassing met het halflange Mind My Mind, een blik in het hoofd van een verliefde autistische jongen. Dit in heel eigen stijl getekende juweeltje in 2D-animatie is al beloond met tal van festivalprijzen en uitbreng in de bioscoop in januari 2020.
Spil
Maar het grote avontuur is natuurlijk Undone. De Amerikaanse bedenkers van deze voor volwassen publiek bestemde serie waren dusdanig onder de indruk van de eigenzinnige talenten van de Nederlandse kunstenaar Hisko Hulsing (ze hadden zijn animaties voor de documentaire Kurt Cobain: Montage of Heck gezien) dat ze hem de animatie lieten ontwerpen en regisseren. Voor dit ontroerende en mysterieuze verhaal over een jonge vrouw die door de tijd tuimelend haar vader en zichzelf opnieuw ontdekt, koos hij de zogenaamde rotoscoop-techniek. Sets en achtergronden zijn ontworpen en geschilderd in Nederland, scènes zijn door acteurs gespeeld en nagetekend in Amerika, waarna in de studio van Submarine de uiteindelijke animatie kon worden voltooid.
Hisko Hulsing (Junkyard) was nu plotseling de spil in een groot team van animatoren, naast Amerikaanse betrokkenen die ook aan touwtjes trokken. "Het was alsof we al rijdend een auto aan het bouwen waren", vertelt hij op het NFF-seminar. Het resultaat mag er zijn. Recensies zijn unaniem lovend. Undone zal niet alleen Submarine, maar ook de Nederlandse animatie in het algemeen op internationaal terrein ongetwijfeld een stevig duwtje in de rug geven.
Komt dit alles nu zomaar uit de lucht vallen? Zeker niet. De Oscar voor beste korte animatie ging al drie keer naar Nederland: Het zandkasteel (1977, Co Hoedeman), Anna & Bella (1984, Børge Ring) en Father and Daughter (2000, Michael Dudok de Wit). Job, Joris & Marieke kregen voor Kop op (2017) een Emmy, nadat A Single Life (2014) het al eens tot een Oscarnominatie had gebracht.
Vooral op gebied van de korte animatie kan Nederland al lang bogen op veel creativiteit. Er is een lange traditie van originele korte films die zelfstandig of in een klein team worden gemaakt en die op internationale festivals vaak in de prijzen vallen. Zoals bijvoorbeeld Adriaan Lokmans in 2019 bekroonde experimentele animatie Flow.
Erik van Drunen, consulent animatie bij het Filmfonds, stelt vervolgens vast: "Nu de mogelijkheden voor lange animatiefilms toenemen zie je steeds meer (ook jong) talent voor wie de korte film niet alleen een zelfstandig medium is maar ook een stap naar de regie van een lange film. Er moeten natuurlijk credits en credibility worden opgebouwd om financiering te krijgen. Met kort werk ontwikkelen makers op een meer autonome manier hun persoonlijk handschrift."
Achterstand inlopen
Op gebied van lange animatie is Nederland nog een beginnende speler, maar dat verandert. Het afgelopen decennium zagen we al een voorzichtige aanloop met een zestal kinder- en familiefilms waaronder Nijntje (2013), Pim & Pom: het grote avontuur (2014) en Woezel & Pip (2016). Plus de voor volwassenen gemaakte animadoc Last Hijack (2014) van Femke Wolting en Tommy Pallotta over een Somalische piraat.
Volgens producent Burny Bos staat Nederland absoluut op het punt door te breken. "We hebben een achterstand in te lopen op België en Frankrijk. Nederland was het land van enthousiaste animatoren die artistieke korte films maakten en daarmee prijzen wonnen, maar een industrie was dat niet. Sinds kort begint er zoiets te ontstaan. Tussen nu en drie jaar verwacht ik een behoorlijke inhaalslag."
Jolande Junte van Phanta Animation, de animatieproducent waar BosBros mee samenwerkt, merkt op dat Nederland op gebied van jeugd- en familiefilms al een goede internationale reputatie heeft. Ook voor onze animatiefilms met hun eigen creatieve signatuur en manier van verhalen vertellen – een soort Dutch design – ziet ze goede kansen.
Kortom, de individuele creativiteit is zoetjesaan uitgegroeid tot een heuse animatie-industrie. Crone ziet een sterke professionalisering, met inmiddels een kleine dertig producenten en studio's die zich richten op een breed scala van toepassingen van animatie: van commerciële opdrachtfilms en reclame tot bioscoopfilms, artistiek werk en bijvoorbeeld visuele effecten voor speelfilms. En vergeet niet het internationale succes van de open source Blender-software van Ton Roosendaal, onder meer gebruikt door de makers van het alom geprezen, voor volwassen publiek bestemde Franse animatiedrama J'ai perdu mon corps.
Als factoren die deze ontwikkeling hebben bevorderd noemt Crone de digitalisering, en sinds 2016 de structurele aandacht voor lange animatiefilms en series van het Filmfonds. Zowel in technisch, creatief als financieel opzicht is de sector sterk gegroeid en de mogelijkheden nemen nog ieder jaar toe.
Bij deze ontwikkeling zou de vraag kunnen rijzen of er misschien twee werelden ontstaan. Aan de ene kant de creatieve kunstenaars met sterk visueel georiënteerd kort werk, aan de andere kant een meer commerciële industrie van series en lange animaties met meer beproefde formules en mikkend op een groter publiek.
Hoe dat uitpakt zal de toekomst leren, maar voorlopig lijkt het dat talent en creatieve ambitie uit het korte domein ook in de zogenaamde industrie een weg vindt. Crone meent dat het ontstaan van een animatie-industrie de kansen alleen maar vergroot. Wel vindt hij dat talentontwikkeling belangrijk blijft. Ook wil ApN de kunstacademies aansporen niet alleen generalisten af te leveren, maar ook de specialisten op te leiden die een animatie-industrie nodig heeft.
De grens over
De productie van een lange animatie is toch een ander traject. Meer dan bij het korte, beeldende werk zijn hier ook echte verhalenvertellers nodig. Wat dat laatste betreft: we zien al hoe producenten animatietalent en mensen uit de speelfilmsector bij elkaar brengen. Zo is de regie van Victor Vleermuis in handen van animator Patrick Raats, terwijl voor het scenario het schrijftalent van Karen van Holst Pellekaan wordt aangesproken. Omgekeerd zal Vincent Bal bij zijn regie van Miss Moxy gekoppeld worden aan iemand met animatie-ervaring.
Ook zijn er al veel voorbeelden die tonen dat er genoeg cross-over is. Het zal juist Hisko Hulsings eigen signatuur geweest zijn die hem bij Undone deed belanden. Iets dergelijks viel Michael Dudok de Wit ten deel toen de Japanse studio Ghibli hem uitnodigde. Dat leidde tot zijn Oscargenomineerde lange animatiefeature The Red Turtle. Heinz gaf Piet Kroon na zijn Amerikaanse jaren de mogelijkheid weer iets geheel naar eigen inzicht te maken. En kijk eens goed naar het op IFFR vertoonde L'extraordinaire voyage de Marona (Frankrijk, Roemenië, België 2019). Een sublieme familiefilm over het leven van een kleine hond, getekend en geanimeerd met een vrijheid van expressie die je hart doet opspringen.
Ook de opkomende trend van meer arthouse-achtige animatiefeatures voor volwassen bioscoopgangers, zoals J'ai perdu mon corps of Another Day of Life, bewijzen dat een animatie-industrie niet per se in het voetspoor van Disney hoeft te lopen. Hoewel de geplande lange Nederlandse animaties nog in hoofdzaak familiefilms zijn – 2019 was een beetje een uitzondering – kan de volwassen arthousefilm een volgende stap zijn. Ook de ontwikkeling dat streamingdiensten als Amazon en Netflix daar ruimte voor maken zal meehelpen.
Dat artistiek en industrie elkaar niet bijten blijkt bovendien uit het feit dat de animatiewereld een sector met veel samenwerking is. Een aspect dat opvalt is dat lange animatiefilms bijna allemaal internationale coproducties zijn. Er is doorgaans niet alleen meer productietijd maar ook een aanzienlijk hoger budget nodig dan voor een vergelijkbare speelfilm. Coproducties en samenwerking zijn daarom de norm. Niet alleen om meer financiering te vinden, maar ook om desgewenst het werk over meerdere studio's met hun eigen specialiteit te kunnen spreiden. Heinz werd bijvoorbeeld gerealiseerd bij het Amsterdamse Submarine, het Rotterdamse Ka-Ching Cartoons en het Belgische Fabrique Fantastique. Het bij BosBros/Phanta Animation in ontwikkeling zijnde Miss Moxy gaat een Nederlands-Belgisch-Luxemburgs-Duitse coproductie worden.
De noodzaak tot internationaal coproduceren mag een handicap lijken, het voordeel is dat de distributie direct veel breder is. Nederlandse animatiefilms steken gemakkelijker de grens over dan Nederlandse speelfilms. Dat is een van de redenen waarom BosBros besloot in animatiefilms te stappen.
Dansers in geanimeerd decor
Op moment van schrijven zijn er al een stuk of twintig nieuwe Nederlandse plannen in verschillende stadia van voorbereiding (zie kader). Omdat een lange animatiefilm een relatief lange productietijd kent zal de echte sprong vooruit zich pas over een paar jaar in de bioscoop manifesteren.
Een bijzonder project is Coppelia (Submarine), waarin echte dansers van het Nationaal Ballet optreden in een geanimeerd decor samen met animatiefiguren. Verwacht in 2021.
Mogelijk zien we eind 2020 al Where is Anne Frank, de nieuwe film van Ari Folman (Waltz with Bashir), waarbij het Submarine is gelukt om een van de coproducenten te worden. "Het zou toch raar zijn als een film met dat onderwerp geen Nederlandse inbreng zou hebben", aldus Bruno Felix.
Een ander voorbeeld van de huidige bedrijvigheid is dat Viking Film in Arnhem de eigen stop-motionstudio Holy Motion heeft ingericht. In 2020 begint daar de productie van De wraak van Knor van Mascha Halberstad naar het boek van Tosca Menten. Pedri Animatie maakt de poppen.
Dat overigens niet alles altijd lukt merkte producent Gioia Smid, toen ze hoorde geen Filmfonds-bijdrage te krijgen voor Pim & Pom: een koud kunstje omdat het een sequel zou zijn. Dat nieuwe poezenavontuur komt er voorlopig niet.
Zoals gezegd, de nadruk ligt nog op familiefilms, maar producent il Luster doet bijvoorbeeld mee aan de Portugees-Belgisch-Frans-Nederlandse productie Nayola (verwacht in 2021). Een magisch-realistisch verhaal voor volwassenen over vrouwen en de oorlog in Angola.
Bij alle verheugende activiteit en kansrijke vooruitzichten signaleert Crone toch een punt van zorg. Hij doelt hier op het Production Incentive van het Filmfonds voor high end animatie-, documentaire- en dramaseries. Het is een belangrijke trekker voor buitenlandse coproducenten die, om dit geld te bemachtigen, een deel van het werk in Nederland uit moeten voeren. Zodoende is het een krachtige aanjager van de binnenlandse bedrijvigheid. Maar deze zeer geslaagde maatregel is een pilot die eind 2020 afloopt. Als het daarna zou stoppen zou dat een slechte zaak voor de animatiesector zijn, zo beamen meerdere animatieproducenten. Staat dus bovenaan de lobby van ApN richting Filmfonds en ministerie. Het Filmfonds werkt mee, want lobbyt zelf actief voor het structureel beschikbaar maken van de gelden van deze succesvolle pilot. Lange animatiefilms kunnen overigens gewoon een beroep blijven doen op de reguliere Incentive-middelen. Tot slot een verheugend bericht: Undone II heeft het groene licht gekregen.
KADER
Nederlandse lange animatiefilms in aantocht
Lange animatiefilms met Nederland als hoofdproducent, in productie of in voorbereiding, die de komende jaren in de bioscoop worden verwacht.
2020
Ainbo Nederland (Cool Beans, Katuni)/Peru/Verenigde Staten/Duitsland | Regie José Zelada, Richard Claus | 3D-animatie | Avonturenfilm. Ainbo, een meisje uit het Amazonewoud, beschermt het milieu en redt haar dorp met behulp van fantastische dieren. | Familiefilm 4+ | Verwacht in 2020 of begin 2021
2021
Coppelia Nederland (Submarine)/België/Duitsland | Regie Jeff Tudor, Steven de Beul, Ben Tesseur | 2D/3D-animatie/live action | Modernisering van Hoffmanns verhaal over de jacht op schoonheid. De poppenmaker is nu een plastisch chirurg. | Familiefilm 6+ | Verwacht in 2021
Victor Vleermuis Nederland (The Storytellers Film&TV, il Luster)/Luxemburg/Duitsland | Regie Patrick Raats | 2D-animatie | Vleermuis is bang in donker en wordt verliefd op kleurige zangvogel. | Jeugd en familie | Verwacht in 2021
Twee kleine kleutertjes: Een dag om nooit te vergeten Nederland (Nuts & Bolts, Vosound Records, Submarine) | Beoogd regie Wip Vernooij | 3D-animatie | Op zoek naar een ontsnapte geit ontdekken de kleuters Anna en Joey in dit muzikale avontuur de wereld en zichzelf. | 2-8 jaar | Verwacht in 2021
Nosferatu Reanimated (werktitel) Nederland (Mulholland Pictures)/(coproductielanden nog niet bekend) | Regie Erik van Schaaik | Stop-motion | Stoere jongedame wil zich ontworstelen aan bekrompen samenleving. Is een gruwelijke vampier de sleutel naar haar vrijheid? | 9+ | Verwacht in 2021
2022
De wraak van Knor Nederland (Viking Film)/België/Frankrijk | Regie Mascha Halberstad | Stop-motion | Huisvarkentje moet uit handen van de worstenmakers blijven. | Jeugd 6-10, plus ouders en grootouders | Verwacht in 2022
Vos en Haas redden het bos België (Walking the Dog) (Nederland (Submarine)/België/Luxemburg | Regie Tom van Gestel, Mascha Halberstad | 3D-animatie | Als de rivier overstroomt en Uil verdwijnt raakt het bos in problemen. Wat moeten Vos en Haas doen? | 4-7 jaar | Verwacht in 2022
Dikkie Dik Nederland (Phanta Animation, BosBros)/België | Regie Joost van den Bosch, Erik Verkerk | 2D-animatie | Dikkie Dik is zijn knuffel Beer kwijt. Samen met Poes Muis gaat hij op zoek en maken ze nieuwe vrienden. | Kleuter en preschool | Verwacht in 2022
Karel en Elegast Nederland (il Luster)/België/(derde land nog niet bekend) | Regie Albert 't Hooft, Paco Vink | 2D-animatie | Naar het oudste in het Nederlands op schrift gestelde verhaal | Familiefilm 8+ | Verwacht in 2022
Oliver's Travels Nederland (Holland Harbour)/België | Regie Nadadja Kemper, Fery van Schijndel | 3D/stop-motion | Een jonge ijsbeer maakt een magische reis om zijn ware bestemming te vinden. | Vanaf 6 jaar | Verwacht in 2022
Pandabeer in Afrika Nederland (Cool Beans, Katuni)/Denemarken/Duitsland | Regie Richard Claus, Karsten Kiilerich | 3D-animatie (voor stereo-vertoning) | Vrolijk avontuur waarin jonge pandabeer Ping naar het voor pandaberen totaal onbekende Afrika reist om zijn vriendin Jielong de Draak te redden. | Alle leeftijden | Verwacht in 2022
2023 en verder
Kleine Sofie en Lange Wapper Nederland (Pellicola, IJswater)/ België, Noorwegen | Regie Berend & Roel Boorsma | In de nacht dat Kleine Sofie sterft maakt ze met haar lappenpop Lange Wapper, Teddy Beer, Annabella en haar kat Terror een avontuurlijke en dramatische reis door het leven. | Live action/stop-motion | 10+ | Verwacht in 2023
Miss Moxy Nederland (Phanta Animation, BosBros)/België, Luxemburg, Duitsland | Regie Vincent Bal | 3D-animatie | Roadmovie. Stadse lapjeskat moet vanuit Frankrijk de weg naar huis vinden. | Familiefilm | Verwacht in 2023
Moses Nederland (Stichting Filmproject)/Duitsland, België, Israël | Regie Ruud den Drijver | 2D-animatie | Een kat ontsnapt uit Auschwitz en gaat terug naar huis. Een overlevingstocht door een dolgedraaide wereld. | Familiefilm 6+ | Verwacht in 2023
In het bos Nederland (Submarine)/Belgie, Frankrijk | Regie Joris Bergmans, Karolien Raeymaekers | 2D-animatie | Eekhoorn, mier en hun bosvrienden leren alles over plezier, boosheid en verjaardagen. Naar Toon Tellegen. | 3-5 jaar | Verwacht in 2023
De grote sprong Nederland (il Luster)/coproductielanden nog niet bekend | Regie Camiel Schouwenaar | Een kleine stap voor een Haasje is een grote sprong voor het dierenrijk! | Familiefilm | Verwacht in 2023
Agent 327 The Movie Nederland (Blender Animation Studio) | Regie nog niet vastgelegd | 3D-animatie | Een internationaal avontuur met de Nederlandse stripheld Agent 327 | 12+ | Verwacht in 2023 of later
2024 of later/onbekend
Sisters of the Meadow (De Wichter Cirkel) Nederland (Studio Pupil, Lemming Film)/coproductielanden nog niet bekend | Regie Marlyn Spaaij | 3D-animatie | Folklore-geïnspireerd zussenavontuur over opgroeien en uit elkaar groeien. | Familiefilm 6+ | Verwacht in 2024 of later
Spitsbergen Nederland (Valk Productions)/Frankrijk, België | Regie Suzie Templeton | Stop-motion | De zoektocht van een jong meisje naar haar verdwenen vriend voert haar over continenten, dwars door de pijn van het gemis naar de volwassenheid. | 8+ en volwassenen | Verwacht in 2025
The Young Vincent Nederland (Submarine)/coproductielanden nog niet bekend | Regie Jean van de Velde | 2D-animatie | Het bewogen leven van Vincent van Gogh. Naar de graphic novel van Barbara Stok. | 10+ | Verwacht (nog niet bekend)
Roboy Nederland (il Luster)/coproductielanden nog niet bekend | Regie nog niet bekend | Na crash met luchtschip wordt jongen op onbewoond eiland opgevoed door robots. | Voor jongvolwassenen | Verwacht (nog niet bekend)